Κυριακή 28 Αυγούστου 2016

Ελληνική Καλλιγραφία

Είναι πράγματι απογοητευτική η ένδεια του ελληνόφωνου διαδικτύου σε υλικό και πηγές για την ελληνική καλλιγραφία, ιδίως αν συγκριθεί με τον πλούτο των αντίστοιχων αγγλόφωνων ιστοτόπων. Καθένας που ψάχνει υλικό για οποιοδήποτε θεωρητικό ή πρακτικό ζήτημα θα πρέπει να συμβιβαστεί με την ιδέα ότι θα χρεαστεί να επιστρατεύσει τη γλωσσομάθειά του αν θέλει να έχει πρόσβαση σε άφθονες και αξιόλογες πηγές για το πεδίο των ενδιαφερόντων του. Καλά, θα μου πείτε, αυτό ισχύει για όλους τους τομείς της τέχνης και της επιστήμης, η καλλιγραφία θα μας πειράξει; 
Δεν είναι όμως ακριβώς έτσι. Δεν μιλάμε εδώ για ένα αντικείμενο από αυτά που παραδοσιακά η Ελλάδα θεωρείται ότι υστερεί και είναι "ετερόφωτη". Έστω για εκείνους τους τομείς της γνώσης, που σύμφωνα με τον Κοραή η Ελλάδα έδωσε τα φώτα της στη Δύση, αλλά τα σκοτεινά χρόνια της τουρκοκρατίας έμεινε πίσω και πρέπει να γίνει η "μετακένωσις", η αντίστροφη πορεία μεταφοράς της παιδείας από την αναπτυγμένη Δύση προς την ελεύθερη πλέον πατρίδα. Αντιθέτως, αναφερόμαστε σε ένα αντικείμενο που κατέχει εξέχουσα θέση στον ελληνικό πολιτισμό, από τις αρχαίες επιγραφές, τους χειρόγραφους παπύρους και τις περγαμηνές, την απαράμιλλης τέχνης βυζαντινή καλλιγραφία, μέχρι και τα εντυπωσιακά καλλιγραφικά αριστουργήματα της σύγχρονης εποχής. Και ας μην σπεύσει κανείς να ισχυριστεί ότι συμβαίνει ό,τι και με τα υπόλοιπα στοιχεία της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς που έχουν περιέλθει σε αφάνεια. Γιατί η καλλιγραφία υπήρχε σταθερά σε όλα τα προγράμματα σπουδών του ελληνικού σχολείου μέχρι αρκετά πρόσφατα, για να μην πω ότι σε μερικά ιδιωτικά εκπαιδευτήρια την συνεχίζουν ακόμη.
Είναι βέβαιο πώς κάτι άλλο συμβαίνει. Η εκτίμησή μου είναι ότι η πορεία της ελληνικής παιδείας τις τελευταίες δεκαετίες, μεταξύ των άλλων μορφωτικών αγαθών που εξοβέλισε από το σύστημα αναφοράς της, εξόρισε από τα σχολεία και την καλαίσθητη γραφή. Κι αυτό το έκανε αρχικά στο όνομα της απλούστευσης της ύλης, να γίνουν όλα πιο εύκολα, πιο "βατά". Το αίτημα της καλαίσθητης γραφής αντικαταστάθηκε από το πρόταγμα της ευκολίας στην εκμάθησή της. Νομίζω ήταν η ίδια αλλαγή προτεραιοτήτων και στόχων της ελληνικής παιδείας που οδήγησε και στην κατάργηση του πολυτονικού συστήματος το 1982. Η καλλιγραφική επισεσυρμένη γραφή, αυτή που θαυμάζουμε όταν παράγεται από τη γραφίδα ηλικιωμένων κυρίως ανθρώπων, θεωρήθηκε δυσανάγνωστη, δύσκολη, στριφνή και παλιομοδίτικη. Τι όμως επελέγη για να την αντικαταστήσει; Στη θέση του πολυτονικού συστήματος, ήρθε έστω το νέο μονοτονικό σύστημα, δουλεμένο ήδη από δεκαετίες από σημαντικούς έλληνες λόγιους και επιστήμονες, που το είχαν υπερασπιστεί με πάθος και συνέπεια, και mutatis mutandis πειστικά επιχειρήματα. Στη θέση της καλλιγραφίας όμως; Μήπως αντικαταστάθηκε από κάποιο άλλο σύστημα, κάποιο μοντέλο γραφής απλούστερο και άρτιο αισθητικά, που θα εξομάλυνε τις δυσκολίες της καλλιγραφίας και θα έδινε προτεραιότητα στην ουσία της μάθησης; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι πρόδηλα αρνητική. Δεν υπήρξε κανένα πρότυπο, κανένα μοντέλο μάθησης της γραφής που να εγγυάται ότι τα παιδιά θα μαθαίνουν να γράφουν καλαίσθητα και ευανάγνωστα.
Σελίδα τετραδίου Καλλιγραφίας μαθητή του 1934.

Αντίθετα, η εμπειρία των τελευταίων ετών δεικνύει ότι η μετάβαση από μια παραδοσιακή εμμονή στην "καλλιγραφία" (να σημειώσω εδώ πως ήταν επηρεασμένη κυρίως από την γαλλική καλλιγραφία, τόσο στη μορφή όσο και στη μέθοδο της διδασκαλίας της) στην απλούστερη γραφή έγινε με αυτοσχεδιαστική λογική, χωρίς σχεδιασμό, αμέθοδα και άγαρμπα.
Μ' αυτά και μ' αυτά φτάσαμε στο σημείο σχεδόν να αδιαφορούμε για τον γραφικό χαρακτήρα των παιδιών, να μη μας καίγεται καρφί για τις κραυγαλέα κακές πρακτικές που αναπτύσσουν στη γραφή τους. Γράμματα ακαλαίσθητα, ασύμμετρα, χωρίς στοιχειώδη ομοιογένεια και κυρίως δυσανάγνωστα, ανίκανα να επικοινωνήσουν τη σκέψη και τις ιδέες των παιδιών. Και δυστυχώς δεν μιλάμε για εξαιρέσεις αλλά για ενδημικό φαινόμενο, που τείνει να καταστεί καθεστώς στο ελληνικό σχολείο. Περιττό να προσθέσω ότι τη χαριστική βολή τη δίνει η ραγδαία εξάπλωση της χρήσης των νέων μέσων, του ηλεκρονικού υπολογιστή, του tablet και του κινητού, που θέτουν πλέον σε κίνδυνο όχι μόνο την ποιότητα της γραφής αλλά και την ίδια την επιβίωσή της, τουλάχιστον όπως την γνωρίζαμε οι προηγούμενες γενιές.
Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο η ανακάλυψη εκ νέου της ελληνικής καλλιγραφίας μοιάζει σαν ανάγκη επιτακτική της ελληνικής παιδείας. Να ξαναανακαλύψουμε την ελληνική γραφή. Από τα "λυγρά σήματα" του Ομήρου και τα Καδμήια γράμματα μέχρι τα πιο πρόσφατα χειρόγραφα των μεγάλων ποιητών μας. Από τα προπολεμικά εγχειρίδια καλλιγραφίας μέχρι τα περίτεχνα βυζαντινά μας χειρόγραφα. Από τον Σιναϊτικό Κώδικα στα ανορθόγραφα χειρόγραφα του Σολωμού (τα τελευταία για τη δύναμη της ελληνικής γραφής. όχι φυσικά ως πρότυπο της ελληνικής καλλιγραφίας!). Να γράψουμε ελληνικά με τον ελληνικό τρόπο της μεγάλης γραπτής μας παράδοσης. Όχι ως μανιέρα, γραφικότητα και συντηρητισμό, αλλά βάζοντας την ελληνική γραφή στο βάθρο που της αξίζει, ως φορέα πανανθρώπινων πολιτιστικών αξιών, συνώνυμη της ελληνικής παιδείας που συνεχίζει το ταξίδι της στους αιώνες.


3 σχόλια:

  1. Καλησπέρα σας. Αν και έχει περάσει σχεδόν ένας χρόνος από τη δημοσίευση αυτής της ανάρτησής σας, ήθελα να σας ρωτήσω αν υπάρχουν ακόμα πηγές (συγγράμματα κυρίως) μέσα από τα οποία να μπορεί ένας ενήλικας, αν όχι να μάθει καλλιγραφία, να βελτιώσει το γραφικό του χαρακτήρα.
    Σας ευχαριστώ εκ των προτέρων.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Καλησπέρα σας, στειλτε μου ενα e-mail στο bamboo45 papaki gmail com. Ευχαριστω

      Διαγραφή
  2. Καλησπέρα σας. Ενδιαφέρομαι, όπως και ο Αλέξανδρος, να μάθω καλλιγραφία και θα ήθελα την καθοδήγησή σας που θα μπορούσα να βρω σχετικό εγχειρίδιο. Ευχαριστώ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή