Τα παντογράμματα

Η ενασχόληση με τη γραφή στις διάφορες εκδηλώσεις της, είτε ως καλλιγραφία με το χέρι είτε ως τυπογραφία, παραδοσιακή η ψηφιακή, σε φέρνει αργά ή γρήγορα σ' επαφή με κάποιες περίεργες και καμιά φορά ακατάληπτες φράσεις, που επαναλαμβάνονται ξανά και ξανά για λόγους που θα εξηγήσω παρακάτω. Μιλάω για τα παντογράμματα (pangrams), μικρές και σύντομες φράσεις που περιέχουν όλα τα γράμματα του αλφαβήτου της γλώσσας στην οποία είναι γραμμένα.

 Το πώς ανακάλυψα προσωπικά τα παντογράμματα νομίζω έχει ένα ενδιαφέρον. Καθώς αναζητούσα στο διαδίκτυο πληροφοριακό υλικό για τις πένες και τα μελάνια, έπεσα πάνω σ' έναν τύπο από την Ολλανδία, ονόματι Stephen Brown.  Ο Sbrebrown, όπως συντομογραφεί το όνομά του, είναι φανατικός λάτρης της πένας και διατηρεί μια πολύ χρήσιμη ιστοσελίδα με πληθώρα πληροφοριών για το χόμπυ του, καθώς και πολλούς συνδέσμους σε βίντεο που έχει γυρίσει ο ίδιος, στα οποία παρουσιάζει τις πένες, τις δοκιμάζει και, όπως χαρακτηριστικά λέει ο ίδιος, καταγράφει "τι του αρέσει" σε κάθε πένα και "τι δεν του αρέσει". Στην τελευταία ενότητα κάθε βίντεο χρησιμοποιεί την υπό δοκιμή πένα και δίνει ένα "δείγμα γραφής", με την απολύτως κυριολεκτική εδώ σημασία του όρου, προκειμένου οι θεατές να σχηματίσουν πληρέστερη εικόνα.

Παρατήρησα λοιπόν ότι σε αυτά τα δείγματα γραφής επανερχόταν διαρκώς η ίδια φράση: The quick brown fox jumps over the lazy dog. Καθώς δεν θυμόμουν να είχα ξαναδεί κάπου αυτή τη φράση, στην αρχή αφελώς πίστεψα ότι ήταν μια προσωπική του ιδιοτροπία, ότι είναι κάτι σαν το προσωπικό του motto. Καθώς όμως προχωρούσαν οι αναζητήσεις μου σχετικά με την καλλιγραφία, ξανασυνάντησα την συγκεκριμένη φράση και σε δείγματα γραμματοσειρών για τον υπολογιστή. Τότε υποψιάστηκα ότι η ζωηρή καφετιά αλεπού δεν ήταν προσωπική επινόηση τιυ Stephen, αλλά κάτι το ιδιαίτερο θα 'πρεπε να είχε, αφού όλοι την θυμούνται και την προτιμάνε όταν θέλουν να δειγματίσουν τα όργανα γραφής ή τα γράμματά τους. Και η ανακάλυψη που ακολούθησε μ' έκανε να αισθανθώ το μέγεθος της αρχικής μου αφέλειας: η συγκεκριμένη φράση περιείχε και τα 26 γράμματα του αγγλικού αλφαβήτου! Να γιατί την προτιμούσαν οι σχεδιαστές των γραμματοσειρών και ο φίλος μου ο Stephen. Γιατί τους έδινε τη δυνατότητα σε μια λιγόλογη πρόταση να παρουσιάσουν όλα τα γράμματα του αλφαβήτου, όχι γραμμικά και ανιαρά (abcd...), αλλά σε μια λειτουργική πρόταση που βγάζει κάποιο νόημα.

Τότε ήταν που αναρωτήθηκα αν υπάρχει μια αντίστοιχη φράση στα ελληνικά. Ωραία θα ήταν, σκέφτηκα, να δοκιμάζω και τις πένες της προσωπικής μου συλλογής με μια ελληνική φράση που να περιέχει όλα τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου. Κι επειδή εκείνη τη στιγμή δεν είχα πρόσβαση στο διαδίκτυο για να την αναζητήσω, έκανα μια σκέψη εκ προοιμίου καταδικασμένη: να μεταφράσω την αγγλική πρόταση στα ελληνικά: "Η γρήγορη καφέ αλεπού ..." Παταγώδης αποτυχία. Εγκατέλειψα αμέσως την προσπάθεια, γιατί κατάλαβα ότι η ελληνική μετάφραση της πρότασης όχι μόνο δεν χρησιμοποιούσε όλα τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου, αλλά από τις πρώτες ήδη λέξεις επαναλαμβάνονταν οι ίδιοι φθόγγοι. 

Όταν επιτέλους απέκτησα πρόσβαση στο διαδίκτυο, έσπευσα να γκουγκλάρω το θέμα, με την κρυφή ελπίδα ότι όλο και κάποιος έλληνας θα έχει ασχοληθεί. Το μυαλό μου πήγε εξαρχής στον Νίκο Σαραντάκο, ερασιτέχνη γλωσσολόγο και συγγραφέα με πλούσιο έργο και πολύχρονη παρουσία στο διαδίκτυο (γνωστός μου από παλιά, από τις λίστες ηλεκτρονικής αλληλογραφίας της δεκαετίας του '90, όταν είχαμε ανταλλάξει μετικά πολύ ενδιαφέροντα μηνύματα για το Thesaurus Linguae Graecae και το Perseus Project). Και όπως είχα προβλέψει, όχι μόνο είχε καταπιαστεί με το ζήτημα των ελληνικών παντογραμμάτων αλλά το είχε μελετήσει εξονυχιστικά! Διαπίστωσα ότι μέχρι και η ελληνική μετάφραση του αγγλικού όρου "pangram" σε "παντόγραμμα" είναι δική του!

Στα άρθρα του λοιπόν, τόσο στο παλιό του site όσο και στο τωρινό του blog, καταγράφει πλήθος παντογραμμάτων, λιγότερο ή πειρισσότερο επιτυχημένων. Αντιγράφω μερικά:

• Γαζίες και μυρτιές δεν θα βρω πια στο, χρυσαφί ξέφωτο
• Ζαφείρι δέξου πάγκαλο, βαθών ψυχής το σήμα.

Και τρία αρχαία, της ελληνιστικής περιόδου:

• Αβρός δ' εν προχοαίς κύκλωψ φθογγάζετο μύρμηξ
• Αβραχίτων δ' ο φύλαξ θηροζυγοκαμψιμέτωπος.
• Βέδυ, Ζαψ, χθων, πλήκτρον, Σφιγξ.

Από τον Νίκο Σαραντάκο πληροφορούμαστε επίσης ότι ένα από τα σύγχρονα και πιο επιτυχημένα ελληνικά παντογράμματα είναι αυτό του Αλέξανδρου Διαμαντίδη:

• Ξεσκεπάζω την ψυχοφθόρο βδελυγμία.

Το συγκεκριμένο παντόγραμμα έχει αρκετά διαδοθεί τα τελευταία χρόνια και χρησιμοποιείται για τους ίδιους λόγους που χρησιμοποιείται στην αγγλική γλώσσα και η "ζωηρή καφετιά αλεπού", δηλαδή για παρουσίαση γραμματοσειρών είτε σε χειρόγραφη είτε σε ψηφιακή ή έντυπη μορφή. Ωστόσο, έχει 30 γράμματα, έξι παραπάνω από τη δυνητικά βέλτιστη επίδοση, που φυσικά δεν είναι άλλη από το 24 (ίση με το πλήθος γραμμάτων του ελληνικού αλφαβήτου). Έτσι πολλοί μπαίνουν στον πειρασμό να βελτιώσουν αυτή την επίδοση. Πχ το παντόγραμμα "θα μπλέξω βρίζοντας φυγόδικη ψυχή" κατορθώνει να συμπεριλάβει και τα 24 ψηφία του ελληνικού αλαφαβήτου σε μια πρόταση 29 χαρακτήρων. Άλλες προσπάθειες, με στόχο το μικρότερο πλήθος γραμμάτων δεν κρίνονται τόσο εύστοχες:

• Φθηνό μπλε βράδυ στο Γκάζι ξεψυχώ.
• Δεν βυθίζω φριχτά γλομπ ψύξης (!)

Δοκίμασα κι εγώ, πετυχαίνοντας ένα μέτριο μάλλον αποτέλεσμα και πάντως πολύ πάνω από το στόχο των 24 γραμμάτων:

• Ξωτικό που γάζωσε τη βδελυρά ψυχή με φθόνο

Κι ένα τελευταίο με ακόμη περισσότερα γράμματα, αλλά και πλεονάζουσα σουρρεαλιστική διάθεση:

• Χαζός Φαέθων ξυπνά τη στρεψόδικη βδελυγμία

Και εις .. λιγότερα (γράμματα)!